O części nadawczej, odbiorczej i biurze centralnym Transatlantyckiej Centrali Radiotelegraficznej, PTCR, pisałem obszernie w [1], w rozdziale pt. 41 HISTORYCZNY, AMERYKAŃSKI OPIS TRANS – OCEANICZNEJ RADIOSTACJI – WARSZAWA. Jest to bardzo cenny stosunkowo dokładny opis szczegółów technicznych tych obiektów. Natomiast lokalizacja stacji odbiorczej podana została w sposób bardzo ogólny. Stwierdzono: „stacja odbiorcza dla transoceanicznej stacji Warszawa, znajdowała się na obrzeżach wsi Grodzisk, centrum małej produkcji i hodowli, położonej około 19 mil (ok.19x1.609=30.6 km) na południowy zachód od Warszawy i na głównej linii kolejowej pomiędzy Warszawą i Krakowem”

Nie podano dlaczego tak ją zlokalizowano. Wydaje się, że nie bez znaczenia na tą decyzję było to, że oddalenie stacji odbiorczej od Nadajnika w znacznym stopniu zmniejszało wpływ zakłóceń przemysłowych, komunikacyjnych i bytowych, jakie powstają w dużym mieście, na odbierany sygnał radiowy.

Zbieżny pogląd z moimi spostrzeżeniami, znalazłem  w przedwojennej gazecie, niestety której tytułu nie znam [2]. Napisano: „Stacja odbiorcza znajduje się umyślnie daleko od stolicy, by usunąć ją od wpływów prądów różnych zakładów, fabryk, tramwajów itp. Budynek stacji znajduje się za miastem, co również dodatnio wpływa na odbiór.” Zastanawiałem się jakie mogły być jeszcze inne powody takiej lokalizacji

Na początku pisania tego tekstu uważałem, że dla zapewnienia pewnej dwustronnej łączności musiała stacja odbiorcza być oddalona od stacji nadawczej, dysponującej dużym poziomem sygnału, który mógł uniemożliwiać odbieranie zwykle bardzo słabego sygnału z wiadomością.

Jednak po głębszym namyśle zdałem sobie sprawę, że przekazywanie informacji w PTCR, a więc nadawanych i odbieranych, mogło się nie odbywać w tym samym czasie, nie zależnie jedna od drugiej, czyli systemem dupleksowym. Wtedy odbiór informacji mógł być sterowany w biurze centralnym i odbywał się wówczas, kiedy informacja ze stacji nadawczej nie była przekazywana i energia w.cz. nie była wypromieniowana, a więc gdy poziom sygnału był mały. Jest to w pewnym sensie praca simpleksowa.

W [1] podano, że większość zakłóceń elektrycznych docierających do Warszawy, przybywa z południa i południowego wschodu. Dlatego ze względu na bardzo dobre właściwości kierunkowe anteny falowej, zwanej z anteną z falą bieżącą lub Beverage'a, jaką planowano zastosować w stacji odbiorczej, spodziewano się, że będzie ona dawała po odpowiednim jej ukierunkowaniu, bardzo dużą poprawą współczynnika sygnału do zakłóceń, w porównaniu z uzyskanym odbiorem przez inne anteny. Antena z falą bieżącą jest anteną kierunkową wówczas, gdy jej długość jest rzędu długości fali odbieranej. (O istocie pracy anteny z falą bieżącą napiszę w jednym z kolejnym tekście.) Jak podano, antena odbiorcza Beverage'a miała mieć długość 16.200 metrów, a więc musiano dysponować odpowiednim terenem dla jej zbudowania. Zainstalowana była na słupach biegnących wzdłuż drogi od budynku stacji do miejscowości Siestrzeń. Dla oceny ilościowego i wizualnego kierunku anteny, musiałem oszacować położenie jej początku i końca. Jak podano w [3] „siedzibą stacji odbiorczej w Grodzisku Mazowieckim, była (prywatna do niedawna) willa o nazwie „Czerwony Dwór”.

Z [4] uzyskałem informację dotyczącą położenia willi Czerwony Dwór, jako rejon obecnej ul. Radiowej 52°06′23″N  20°38′19″E”. Przyjmując miejsce usytuowania stacji odbiorczej willę Czerwony Dwór, znajdującej się w rejonie obecnej ul. Radiowej i prowadząc linię do miejscowości Siestrzeń, rys. 1 - Mapa okolic Grodziska Mazowieckiego, oszacować można jej kąt nachylenia. 

Rys. 1 Mapa okolic Grodziska Mazowieckiego i prosta poprowadzona z willi Czerwony Dwór do miejscowości Siestrzeń.

Wykorzystując Mapy Google Earth [6] pomierzyłem interesujące mnie wielkości. Przyjmując położenie, rys. 2, Stacji Odbiorczej równe szerokości geograficznej ok. 52 stopnie i 6 minut i długości geograficznej 20 stopni i 38 minut, i usytuowanie, rys. 3, Fortu Babice o współrzędnych: szerokości geograficznej 52 stopnie i 15 minut i długości geograficznej 20 stopni i 52 minut, odległość pomiędzy nimi, rys. 4, jest równa ok. 23.94 km, a kąt mierzony od Nadajnika Babice do Stacji Odbiorczej jest równy ok. 223.15 stopni. 

Rys. 2 Współrzędne Stacji Odbiorczej: szerokość geograficzna ok. 52 stopnie i 6 minut i długość geograficzna 20 stopni i 38 minut,. 

Rys. 3 Współrzędne Fortu Babice szerokość geograficzna 52 stopnie i 15 minut i długość geograficzna 20 stopni i 52 minut.

Rys. 4 Odległość 23.94 km i kierunek linii 223.15 stopni,  od Fortu Babice do Stacji Odbiorczej.

Znajomość kierunku, rys. 1, i położenia, rys. 2, Stacji Odbiorczej oraz nanosząc na mapie linię o długości anteny równą 16.21 km i  azymucie 135,6 stopni, rys. 5, można usytuować na mapie koniec anteny odbiorczej, co obrazuje rys. 6.

Rys. 5 Linia o długości anteny równa 16.21 km i azymucie 135,6 stopni

Rys. 6 Usytuowanie na mapie końca anteny odbiorczej .

Tak więc zmierzony kierunek anteny odbiorczej jest równy 135.59 stopni. Jest on prawie prostopadły w stosunku do Nadajnika Babice i równy (223.15 – 135.59) stopni = 87.56 stopni. Jest to bardzo korzystne, gdyż maksymalna czułość anteny odbiorczej nie jest skierowana w stronę Nadajnika Babice.

Jest ciekawe porównanie kierunku tej linii, nazwę ją odbiorczą, z kierunkiem linii łączącej Polskę ze Stanami Zjednoczonymi AP. Jest to ortodroma, rys. 7, czyli tzw. linia środkowa o najkrótszej długości z Polski do USA. Linia ta leży na kole wielkim przechodzącym przez środek kuli Ziemskiej. Opis takich konstrukcji opisałem w [1] część 23. 

Rys. 7. Przebieg i dane linii łączącej Polskę i Stany Zjednoczone A.P., na tle mapy Google.

Długość i kierunek ortodromy poprowadzonej przez punkty środkowe obu Państw, Polski i Stanów Zjednoczonych, są odpowiednio równe ok. 8250 km i 316 stopni. Porównanie kierunków obu prostych: odbiorczej, poprowadzonej pod kątem 136 stopni i prostej łączącej Polskę i USA poprowadzonej pod kątem 316 stopni, wskazuje, że są to takie same kierunki. Bowiem prosta odbiorcza odczytywana była od Stacji Odbiorczej w kierunku miejscowości Siestrzeń, natomiast kierunek prostej łączącej Polskę i USA odczytywana była w kierunku przeciwnym. Tak więc należy od  kierunku wynoszącego 316 stopni, odjąć kierunek 180 stopni, co daje kierunek (316 – 180) stopni = 136 stopni. Jest on praktyczny taki sam, rys 8, jak kierunek anteny odbiorczej Beverage'a, a więc jej maksymalnej czułości i prawie prostopadły, równy 97.55 stopni, w stosunku do linii łączącej Fort Babice i położenia Stacji Odbiorczej.

Rys. 8 Widok końcowego odcinka ortodromy łączącej Polskę i USA i kierunku anteny Beverage'a.

Wynika z przeprowadzonej analizy, że dla umiejscowienia Stacji Odbiorczej mogły mieć wpływ następujące czynniki:

- oddalenie od Stacji Nadawczej, zapewniające zmniejszenia wpływu na odbiór sygnału użytecznego, zakłóceń elektromagnetycznych, powstających w dużych miastach;

- dysponowanie wolnym od zabudowań i wystarczająco rozległym terenem, skierowanym w odpowiednim kierunku;

- dysponowanie niezbyt odległym od Warszawy, wystarczająco obszernym budynkiem, łatwym do adaptacji przy minimalnych nakładach, dla umieszczenia w nim aparatury elektronicznej i ewentualnie wydzielenie pomieszczeń dla jej obsługi. 

Wszystkie te wymagania spełniało umieszczenie Stacji Odbiorczej w miejscowości Grodzisk Mazowiecki [5].

Źródła:

[1] http://www.nadajnik-babice.pl/ 

[2] Obraz Gazety o nieznanej nazwie, przysłany od Internauty.

[3] http://www.hamradio.pl/wiki/Nadawcza_Radiostacja_

Transatlantycka_Babice

[4] http://ortografia4.appspot.com/wiki/Transatlantycka_Centrala_

Radiotelegraficzna

[5] Mapa okolic Grodziska Mazowieckiego http://znamie.com/plc/12313680/

[6] Grafika i wizualizacja Mapy Google Earth 

Ireneusz Dobiech, 01 2015 r.